Öksedeki Tarlakuşları

l948’deki Şubat eylemlerinden sonra sosyalist cumhuriyeti ve halk demokrasisini kuran eski Çekoslavakya da birçok ülke gibi sosyalizme geçişte çeşitli sorunları, 68 olaylarını ve dağılmayı yaşadı. Çek Yeni Dalgası içinde yer alan Jirí Menzel’in 1969 tarihli Tarlakuşları adlı filmi, ince taşlamasıyla ve güçlü mizahıyla böyle bir dönemi öne çıkarıyor. Film, çelik üretiminin yapılması için hurdaların değerlendirildiği bir alanda çalışan bir grup insana odaklanıyor. İş adamına benzeyen takım elbiseli ve evrak çantalı bir işçi temsilcisi, filmin içinde film çeken yönetmen, hurdaların arasında çalışan çoğu burjuva kökenli olan gönüllü işçiler; felsefe profesörü, savcı, berber, leğen imalatçısı Tiny, aşçı Pavel, saksafoncu (burjuva çalgısı olduğu için çalmak yasaklanmıştır), vb… Aralarında yalnızca işçi temsilcisi işçi kökenlidir, ama o da iş adamına benzer ve işçilerin başı olduğu için hiç çalışmaz, sürekli ortalıkta dolaşır. İşçiler işçi temsilcisine tepki duyarlar. Kant’tan, Picasso’dan, Chaplin’den, yeryüzündeki dahi Yahudilerden söz eden ve sürekli tartışan gönüllü işçiler, eleştirdikleri için ‘kaybolan’ işçiler, kırmızı halıyı zamanında seremeyen görevliler, halıda yürüyemeyen parti görevlisi, evlilik törenine yasalar nedeniyle gelemeyen gelin, evlendiği halde gerdeğe bile giremeyen aşcı Pavel, hep sosyalizmin birer parçası, birer görünümüdür ve dolayısıyla eleştirisidir. Her şeyin eğreti durması, göstermelik olması, sözde kalması, sürekli propaganda halinde bir yaşamın yaşanması ve durumun komikliği yeni düzenin eleştirileri olarak sıraIanır. Ortada bir gerçek var ki, o da eski ÇekosIovakya’nın bu güçlü sanatsal eleştiriden payına düşeni almayışıdır…Ruken Öztürk